Terug naar de essentie van typografie: Letterpress met Armina Ghazaryan
Ambachtelijk drukken is aan een opmerkelijke revival bezig. Armina Ghazaryan is al acht jaar volledig in de ban van letterpress. Naast haar werk als grafisch vormgever is ze initiatiefnemer van de website ‘typeand.press’ waar ze haar passie voor typografie en letterpress botviert.
Eerst even over de terminologie: ook de druktechniek waarbij je een ontwerp in het papier verdiept, waardoor tekst en beeld voelbaar zijn, wordt ‘letterpress’ genoemd. Maar Armina heeft het bij ‘letterpress’ over zetten met de hand door middel van houten en loden letters en daarna op een ambachtelijke manier afdrukken.
Wat vind jij zo bijzonder aan deze techniek, Armina? Tijdens mijn opleiding Grafische Vormgeving volgde ik een workshop letterzetten in het MIAT (Museum over industrie, arbeid en textiel). Ik was er meteen weg van. Handmatig letters zetten brengt je tot de essentie van typografie. Letterpress printing is een trage techniek: zowel de opbouw van het ontwerp als het drukken zelf vergen tijd. Je moet werken met veel beperkingen: je kan enkel gebruik maken van de letterkasten die voorhanden zijn, je kan de loden of houten letters niet verkleinen of vergroten en zo zijn er heel wat beperkingen qua opbouw.
Het lijkt ook niet evident om verbeteringen aan te brengen.
Je zet de letters en de compositie vast in een zetraam. Om nadien nog een structurele verandering aan het ontwerp aan te brengen, moet je het deels afbreken en opnieuw opbouwen. Dat is heel tijdrovend. Het ontwerp moet daarom van bij het begin goed zitten.
Zijn het die beperkingen die de uitdaging vormen? Ja, ze stimuleren de creativiteit en dwingen je om met inventieve oplossingen te komen. Ik vind zelfs dat ik er een betere ontwerper door ben geworden. Je voelt verhoudingen en bladverdeling veel beter aan dan op computer. Kijk, het grafische vak en de technische mogelijkheden evolueren razendsnel en hoewel de vele vernieuwingen zeker hun verdienste hebben, kunnen ze, volgens mij, een afstand tussen een ontwerper en het blad creëren. Ik pleit er dan ook voor dat grafische vormgevers tijdens hun opleiding kennis maken met de oorsprong van hun beroep. Voor mij vullen de twee facetten - handmatig werken en digitaal ontwerpen - elkaar perfect aan.
Plots is letterpress hip. Hoe verklaar jij de hernieuwde belangstelling? In de jaren ‘80, met de opkomst van de computer, was enkel een niche van hobbydrukkers in de zettechniek geïnteresseerd. De hernieuwde aandacht komt uit de Angelsaksische landen overgewaaid. Vooral in het Verenigd Koninkrijk heeft er altijd een sterke traditie van Private Press bestaan. Denk aan William Morris, de geestelijke vader van de arts-and-craftsbeweging die eind 19e eeuw een vurig pleidooi hield tegen industrialisatie. Private Press, met handgezette en gedrukte boeken en drukwerk, is een reactie tegen massaproductie. Dat past heel goed in onze tijd, waar mensen op zoek gaan naar persoonlijke en unieke ervaringen. Bovendien merk je een algemene heropleving van ambachten.
Heb je een lichtend voorbeeld, iemand wiens werk je bijzonder op prijs stelt? Ja, zonder twijfel is dat drukker/kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman (1882-1945), een pionier en nog steeds een van de belangrijkste grafische kunstenaars van Nederland. Hij experimenteerde veel met druktechnieken en zijn beeldtaal is uniek. Werkman ontwikkelde een eigen stijl, waarbij hij gebruik maakte van de loden tekens in zijn letterkast, maar ook van stempels en papieren sjablonen.
Je houdt ook een blog bij rond letterzetten en grafiek? Klopt. Toen ik buitenlandse vrienden wilde laten kennismaken met musea rond grafiek, of zelf in contact wou komen met ander grafici, merkte ik dat er in België geen online platform was waar die info gebundeld is. Dat verbaasde me, dus ben ik zelf aan de slag gegaan.
